Najwyższy czas na unijną i polską gospodarkę w duchu zero waste
Komisja Europejska opublikowała pakiet wniosków dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym. Jednym z jego elementów jest rozporządzenie kładące bezprecedensowy jak dotąd nacisk na minimalizację odpadów opakowaniowych, upowszechnienie opakowań wielokrotnego użytku oraz obowiązkowość wprowadzenia systemu kaucyjnego. Cele te są zbieżne z ideą zero waste, która dzięki pracom legislacyjnym KE z ruchu społecznego zamienia się na naszych oczach w prawo obowiązujące na terenie całej Unii Europejskiej.
Mimo przyjętych w 2019 r. nowelizacji ustaw o odpadach, tzw. pakietu odpadowego, Unii Europejskiej nie udało się uchronić przed zalewem odpadami opakowaniowymi. Ich ilość “rośnie szybciej niż faktyczny recykling, a przyrost ten w ciągu ostatnich 10 lat wyniósł ponad 20 proc., w szczególności jeśli chodzi o opakowania jednorazowego użytku. Bez wprowadzenia dodatkowych środków wolumen wytwarzanych odpadów z tworzyw sztucznych wzrósłby o 46 proc. do 2030 r. i o 61 proc. do 2040 r. w porównaniu z rokiem 2018.” – czytamy na stronach KE.
Rozporządzenie zostanie zaprezentowane w Parlamencie Europejskim i w Radzie UE, gdzie zostaną odpowiednio podniesione ambicje celów i kierunek działań, a pewne niedociągnięcia zostaną poprawione. Za najważniejsze zmiany już należy uznać bezpośrednią transpozycję prawa UE do prawa krajowego poprzez rozporządzenie, wiążące cele zapobiegania zaśmieceniu odpadami opakowaniowymi, co ma zatrzymać i odwrócić aktualny niekorzystny trend wzrostowy, nacisk na wielorazowość opakowań oraz obowiązkowe systemy kaucyjne w całej Unii.
- Decyzja Brukseli jest wynikiem zniecierpliwienia nieskutecznym działaniem rządów poszczególnych państw-członków Unii, w tym Polski. Dotychczasowe regulacje w zakresie odpadów były wprowadzane w formie dyrektyw, co pozostawiało rządom wiele dowolności w wyborze form i środków i nie doprowadziło do zmniejszenia ilości odpadów. A wręcz odwrotnie! - mówi Piotr Barczak z European Environmental Bureau.
Minimalizacja odpadów opakowaniowych
Rozporządzenie to efektywne narzędzie wdrażania przepisów. W przeciwieństwie do dyrektywy rozporządzenie bezpośrednio wdraża prawo UE i dotyczy wszystkich państw członkowskich w identycznym zakresie. Co zatem czeka nas w niedalekiej przyszłości?
O zmniejszeniu produkcji opakowań mówi się od dawna. Skąd więc taki entuzjazm w stosunku do celów zawartych w rozporządzeniu KE? Dotychczas ilość wprowadzanych na rynek opakowań stale rosła. Wniosek ma odwrócić ten szkodliwy trend. Co prawda założenia są dość skromne: 5 proc. do 2030 r., 10 proc. do 2035 r. i 15 proc. do 2040 r., ale - jak ocenia Piotr Barczak - to bardzo ważna zmiana.
– Mimo działań i deklaracji biznesu nie udało się zredukować produkcji odpadów opakowaniowych. Nadszedł więc czas na ograniczenia wprowadzane przez obowiązkowe prawo europejskie. W procesie legislacyjnym inne instytucje UE dalej zwiększą ambicje tych celów redukcyjnych - argumentuje Barczak.
Reuse, czyli ponowne użytkowanie
Zwrot ku wielorazowości to długo wyczekiwana rewolucja w polityce odpadowej Unii, szczególnie przez ruchy zero waste. Konsumenci będą mogli kupować niektóre produkty w opakowaniach wielorazowych lub wielokrotnego napełniania albo w ogóle bez opakowania.
W tym celu we wniosku wprowadzono obowiązkowe wartości docelowe dotyczące ponownego użycia lub ponownego napełnienia dla różnych sektorów, w tym sektora napojów (bezalkoholowych i alkoholowych), sektora dań na wynos i handlu elektronicznego. Aby je spełnić, przewidziano również obowiązkowe systemy zwrotu kaucji. Wielorazowość wymusi także pewną standaryzację formatów opakowań. Zakazane będą zbędne opakowania, np. owijki owoców i warzyw czy miniaturowe opakowania jednorazowego użytku w hotelach.
- To ruch w bardzo dobrym kierunku, ponieważ Komisja Europejska dostrzegła ogromny potencjał prośrodowiskowy drzemiący w opakowaniach wielorazowych. Wydaje się jednak, że proponowane w tej materii cele mogłyby być bardziej ambitne. O ich zwiększenie będziemy aktywnie zabiegać w Parlamencie Europejskim - mówi Filip Piotrowski z Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste.
Frans Timmermans zwrócił uwagę na na jeszcze jeden aspekt takiej zmiany. Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej mówił, że podczas gdy producenci opakowań jednorazowego użytku „muszą inwestować w zmiany”, zachęcanie do opakowań wielorazowych wygeneruje ponad 600 000 miejsc pracy w branży do 2030 r.
– Rozporządzenie Komisji Europejskiej to dobra wiadomość dla ekologów. Cele zawarte w dokumencie przyświecały członkom Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste od momentu założenia. Cieszy nas podniesienie filozofii zero waste do rangi prawa na terenie całej Unii Europejskiej. W takich dniach czujemy dumę, że wybrany przez nas sposób życia teraz na drodze legislacji staje się podstawą myślenia o gospodarce. Za tą filozofią stoją codzienne świadome wybory tysięcy osób, społeczności, którą współtworzyliśmy w Polsce w odpowiedzi na wyzwania współczesności – podsumowuje Patrycja Kita, koordynatorka kampanii społecznej Kaucja wraca, reprezentująca Polskie Stowarzyszenie Zero Waste.